UDK 272-789:94(497.11)“0375/1492“
Beograd
TEMPLARI U SREDNJOVEKOVNOJ SRBIJI
Ključne reči: Srbija, Templari, Viteštvo, Srednji vek
Oduvek me je čudilo to što se o srednjovekovnoj istoriji Raške (Srbije) tako malo piše i javno zna, kao da te istorije nije bilo ili u najboljem slučaju srednjovekovna istorija Srbije svodila se na Kosovsku bitku, a o onome što je prethodilo tom prelomnom događaju istorije Srbije i Evrope se nije posvećivala posebna pažnja, osim hronologiji vladara, i posebno Svetom Savi, kao najznačajnijoj ličnosti srednjovekovne Srbije, u svakom pogledu.
Tek u nekih dvadeset pet godina unazad, od raspada Jugoslavije, istoričari i drugi istraživači počeli su da otkrivaju deliće te prebogate istorije, vekovna zbivanja koja su uticala na kasnija dešavanja na ovom prostoru, i u Evropi. Tako danas imamo deliće velikog mozaika ali je još i celu sliku.
Ono što je sigurno, srednjovekovna Raška nije stajala po strani zbivanja u Evropi i Svetoj zemlji, već je dala svoj doprinos koji je značajan. Već je susret Stefana Nemanje i Svetog rimskog cara Fridriha Barbarose 27. jula 1189. godine u Nišu bio značajan, sa stanovišta pokušaja stvaranja međunarodnog saveza dva vladara i dve države. Nemanja je Barbarosi ponudio savez u borbi protiv Vizantije. Barbarosa je imao druge planove tog trenutka.
Situacija za templare u Svetoj zemlji nije bila dobra, tačnije, bila je katastrofalna. Dve godine pre ovog susreta, tačnije 4. jula 1187. godine odigrala se ključna bitka kod Hatina između hrišćanske vojske i arapske vojske pod komandom Saladina. Veliki poraz hrišćanske vojske, u bici u kojoj je poginulo 30.000 hrišćanskih vojnika, a veliki broj zarobljen, značio je najavu pada hrišćanske države u Svetoj zemlji. U bici su učestvovali i hospitalci i templari, Veliki majstor hospitalaca poginuo je a Veliki majstor templara Žerar de Ridfor bio je zarobljen. Zarobljenim templarima bilo je ponuđeno da pređu u islam i tako budu pošteđeni ali su svi vitezovi to odbili i Saladin ih je pogubio. Samo jedan zarobljeni vitez se odrekao vere i preživeo, Englez Robert od St. Albansa, a Veliki majstor de Ridfor je iz zatočeništva pušten na slobodu kad je stigao otkup i jer je obećao Saladinu da će nagovoriti hrišćanske oblasne vladare u Svetoj zemlji da predaju gradove kojima su upravljali. Naravno da to nije učinio ali tragičnu sudbinu nije izbegao. Već prilikom opsade Akre 1190. godine Saladin ga je ponovo zarobio i pogubio.
I događaji u Vizantiji, Četvrti krstaški pohod i pad Konstantinopolja 1204. godine, uticali su i na ugled i poziciju Reda templara, ne samo u Svetoj zemlji. Srećom po Rašku, i Stefan Nemanja i njegov sin Rastko, kasniji arhiepiskop Sava, započeće razvoj i uspon srpske države koji će potrajati sve do Kosovske bitke, 1389. godine.
Da li su u ovo vreme postojali viteški redovi u Srbiji i da li su učestvovali u krstaškim ratovima i borili se u Svetoj zemlji? Istorijskih podataka nema, u crkvenim hronikama to nije zabeleženo ili nije obelodanjeno, ali se nešto od toga može naslutiti. Stefan Nemanja je osnivač Reda Svetog Stefana, koji je bio zavetni red svih kasnijih Nemanjića i svi vladari ove loze bili su u njemu. Stefan Nemanja je osnivač i Bratstva Svetog Đorđa, 1171. godine, čija je organizacija i način života njegovih članova imao sličnosti sa Redom templara. Oni su takođe bili „vitezovi monasi” jer su se bavili čuvanjem relikvija, verovatno i čuvanjem imovine Crkve i države, i nije nemoguće da su organizovano odlazili i u Svetu zemlju i verovatno učestvovali i u borbama i pohodima krstaša. Pripadnici bratstva su po okončanju vojne karijere prelazili u monahe, nisu se vraćali u svetovni život, i po tom principu potpuno podsećaju na templare, takođe vitezove monahe. Vitezovi Svetog Đorđa sigurno su pratili Savu na njegovim hodočašćima u Svetu zemlju, a brodove za ova putovanja sigurno su dali templari jer je jedino tako bilo sigurno ploviti Sredozemljem i odbraniti se od napada Arapa i gusara.
Organizovan dolazak templara u Srbiju i njihov stalni boravak i rad moguće je identifikovati u Srbiji Stefana Uroša I, sina Stefana Prvovenčanog, unuka Stefana Nemanje, oko 1250. godine. Tada u pratnji neveste, buduće supruge Uroša I, Jelene (Ane) Anžujske, stigli su i vitezovi templari. Znaju se i njihova imena, bili su to francuski plemići Rože de la Tur de Overnj, Ig de MontSen Žan i Žan de Šatijon.
Od trenutka udaje Jelene za Uroša I, Srbi su smatrani prijateljima i saveznicima, a kralja Uroša zvanično oslovljavaju sa „odlični prijatelj”. Najstariji sin Jelene i Uroša, Dragutin, biće ne samo templar, kao i mlađi sin Milutin, nego će se nalaziti i na čelu Sionskog priorata - istočni ogranak, i za sve vreme svoje vladavine bio je odan svojim rođacima Anžujcima, i Kraljevstvu obeju Sicilija i Zgarskoj, pa se i oženio Katarinom (Katalinom), ćerkom ugarskog kralja Stefana V Anžujskog (1270-1272). Godine 1284. dobio je kralj Dragutin od svog šuraka kralja Vladislava, a protiv volje svoje tašte Jelisavete Kumanske, Mačvu sa Sremom, Beograd, i u Bosni oblasti Soli i Usoru, koje je dotle držala sama Jelisaveta. Anžujci su stvorili, po prvi put, i posebnu albansku državu, „Regnum Albaniae,” 1272. godine, na čijem je čelu, u njihovo ime bio kapetan-maršal, sa sedištem u Draču. Da bi se osigurala lojalnost, šest uglednih albanskih talaca boravilo je na dvoru kralja Karla. Iz ovog se vidi ozbiljna međudržavna povezanost Raške i okolnih i bliskih država na čelu sa dinastijama Anžujaca, pa nije čudo da je i delovanje templara u Srbiji bilo na visokom državnom nivou.
O prvim templarima na dvoru Nemanjića zna se ponešto, i dalja istraživanja o životu i radu templara u srednjovekovnoj Srbiji sigurno bi bila značajna ne samo za Srbiju. Rože de la Tur de Overnj osniva Red Hrama pri dvoru i postaje prvi Prior. porodica overnj je merovinškog porekla i uživa veliki ugled, a ima i značajnog udela u radu Sionskog priorata. Kralj Dragutin je prvi Veliki majstor Sionskog priorata u staroj Srbiji, što je potpuno nepoznato danas u Srbiji. Zabunu je napravila knjiga „Sveta krv i sveti Gral,” u kojoj su, u velikoj meri dati netačni podaci o Sionskom prioratu, a nema uopšte podataka o njegovom pravoslavnom ogranku, ali su ubačena imena naučnika, umetnika, itd. što je namerna diverzija izvedena od Siona preko autora knjige. Poreklo je jedini kriterijum da se nađete u Sionima ali o tome nekom drugom prilikom.
Očigledno je da Rože nije dugo ostao u templarima, napušta Red i prelazi u službu kod Velikog majstora Sionskog priorata, što će zahtevati dalja istraživanja, ali dokaz da nije u templarima je u podatku da se oženio izvesnom Marijom iz porodice Kosača. S njom je imao kći Milenu i sina Lazara. Milena se udaje za Konstantina Škodrina (jedna od pobočnih grana Nemanjića iz okoline Skadra), i njihov sin Marko biće predak izvesnom Nikodiju Škodrinu, Velikom majstoru templara u Srbiji, a od ovog Škodrina razviće se porodica Nikodijevići. Još jedan Škodrin, Jefta Škodrin, bio je Veliki majstor Templara.
Sudbina Ig de Mont-Sen Žana, po dolasku u Srbiju, nije poznata.
Žan de Šatijon je postao ugledni velikaš, takođe u službi kralja Dragutina, imao je posede u okolini Sirmijuma (Sremske Mitrovice) i bio oženjen ćerkom Andrije II Ugarskog.
Posle prividnog gašenja dinastije Nemanjića, titula Velikog majstora Siona prešla je na porodicu Škodrin-Nikodijević, kasnije na porodicu Karađorđević, onda na Josipa Broza Tita, da bi se devedesetih godina prošlog veka vratila na porodicu ŠkodrinNikodijević. Svakako da istraživanje ovog perioda od skoro 900 godina je na svom početku i trebaće i vremena i truda da se ova viteška tradicija istraži. Ono što zbunjuje jeste činjenica da u godini proslave jubileja Stefana Nemanje Srpska pravoslavna crkva ne pokazuje interesovanje da obnovi tradiciju Bratstva Svetog Đorđa, no to nije naša tema. Još manje želi da se bavi istorijom templara u Srbiji, iako su nekolicina vladara Srbije bili i templari i Sioni.
Zato vi, draga braćo, čuvajte vitešku tradiciju srpskih vitezova, ponosite se našim precima i radite na budućnosti, da bude svetla i viteška u svakom pogledu.
Bratski pozdrav od Milana Vidojevića, Velikog majstora Reda Hrama Svetog Jovana jevanđeliste.
TEMPLARS IN MEDIEVAL SERBIA
Summary: Have there been knights in Serbia at this time and whether they participated in the Crusades and fought in the Holy Land? There is no historical data, in church chronicles it has not been recorded or disclosed, but some of it can be anticipated. Stefan Nemanja is the founder of the Order of St. Stephen, which was the consecrated order of all later Nemanjics and all rulers of this line were in it. Stefan Nemanja is also the founder of The Brotherhood of St George (1171.), whose organization and the style of life of his members had similarities with the Order of templars. They were also „knights monks” because their job was to keep the relics safe, possibly even guarding the property of the Church and the state, and it was not impossible for them to go to the Holy Land in an organized manner, and probably participated in the crusades and fights.
Key words: Serbia, Templars, Knights, Middle Ages